صفحه اصلی

فرهنگهای همسایه ایران
 
 

اولین استقرارها در بین النهرین
 


بین النهرین کجاست؟

  
بین النهرین مثلثی است که تقریبا همه عراق و بخشهایی از سوریه ترکیه و ایران را در بر می گیرد و دو رود دجله 2780 و فرات 1950 کیلومتر آنرا احاطه کرده اند. این دو رود از ارمنستان سرچشمه می گیرند و در شط العرب به هم می پیوندند و به خلیج فارس می ریزند. در میان دو رود هم دریاچه ها و هور های زیادی قرار دارد. مسیر دو رود در 3000 سال گذشته فرقی نکرده، تنها بخشهایی از شعب دجله در جنوب تغییرات جزیی داشته اند ولی با توجه به سدهای عظیمی که در ترکیه و شمال عراق ساخته شده اند حجم آب این دو رود تغییر کرده است. مردمی که اینجا زندگی می کردند به سرزمین خود نام خاصی نداده بودند و آنرا زمین می خواندند. در دوره های متاخرتر آنرا سومر، آشور، اکد یا بابل خواندند. بابل شامل جنوب بغداد تا خلیج فارس است و آشور سرزمینهای شمالی و اطراف موصل را در بر می گیرد. آب و هواو پوشش گیاهی بین النهرین در هزاره های اخیر زیاد تغییر نکرده است. این سرزمین هوایی متغیر از خیلی گرم تا خیلی سرد، از صحرا تا دریاچه های سر سبز دارد. زمان پر آبی و طغیان دجله و فرات (بدون در نظر گرفتن سدها)از فروردین تا اردیبهشت است.
 

اولین استقرارها

  
تا 9000 سال پیش از میلاد روستایی جود نداشت. آدمها در گروه های کوچکی زندگی می کردند و با ماهیگیریی شکار و جمع آوری میوه خود را سیر می کردند. مردم در گروه های کوچکی زندگی می کردند و مدام در حال حرکت بودند و در یک مکان ساکن نمی شدند. آنها می دانستند که حیوانات کوچک را نباید شکار کنند و ماهیهای کوچک را آزاد می کردند.
اولین اقامتهای دایمی در 9000 سال پیش از میلاد در شرق نزدیک شروع شد و به مرور به سرزمینهای دیگر سرایت کرد و تا 4000 پ م به چین رسید. از اکثر این اقامتگاهها آثار بز، ماهی، گندم و جو بدست آمده است. این اقامتگاهها به تدریج بزرگ شدند تا به روستاهای ده هکتاری تبدیل شدند که هزار نفر جمعیت داشت و تجارت با سرزمیهای همسایه را شروع کردند.
از نیمه هزاره هفتم پیش از میلاد اولین روستاهای بین النهرین در شمال بین النهرین پدید آمدند. این منطقه باران بیشتری نسبت به جنوب بین النهرین داشت و مناسب برای کشاورزی بود. پس از ابداع سیستم آبیاری و کانال کشی، احداث روستا در سرزمینهای جنوبی تر نیز فراهم شد. مردم یاد گرفتند با خشت های خشک شده در آفتاب خانه بسازند و با گچ دیوارها را تزیین کنند.

فرهنگهای اولیه حسونا، سامرا، حلف و عبید

فرهنگ های باستانی معمولا نام خود را از محلی می گیرند که باستان شناسان اولین بار آن فرهنگ را کشف می کنند. در بین النهرین فرهنگ های حسونا ، سامرا، عبید و حلف از 6000 تا 4000 پ م شناخته شده اند.

در فرهنگ حسونا بافت لباس شروع شد. کشف سنگ ابسیدین در حسونا نشان از تجارت با کناره دریاچه وان ترکیه دارد. مالکیت خصوصی در این دوره پر رنگ شد و استفاده از لوحهای استامپی همه گیر شد.

در فرهنگ سامرا سفال شکلاتی پر رنگ تولید شد و دیوار خانه ها مستحکم شد.
در فرهنگ حلف خانه ها به شکل لانه زنبور بر زمین سنگی ساخته می شد. دلیل آن برای ما معلوم نیست و در فرهنگهای دیگر مشابه آن وجود ندارد. در فرهنگ حلف می توان مجسمه های زن با پستان های بزرگ، مهرهای استامپی و سفال یک شکل را در همه محل های این فرهنگ دید. سفال حلف در دمای بسیار زیاد پخته و با دقت زیاد رنگ آمیزی می شدند.
در ارپاچیه یک روستایی به این شکل کشف شده که دارای کارگاهی برای سفال سازان بود و این نشان از اهمیت سفال در آن دوره می دهد. در ام الدباغیه مجموعه ای از خانه ها حیاط مشترک داشتند که محل نگه داری دام بود. در دوره سامرا و حلف بناهای منفرد دور از سایر خانه ها پدید آمد. با توجه به اختلاف سایز این بناهای منفرد با سایز خانه ها میتوان نتیجه گرفت آنها استفاده های عمومی و مذهبی داشتند.
در دوره عبید روستاهای زیادی پدید آمدند. خانه ها با خشت ساخته می شدند و دارای چند اتاق با پلان مستطیل بودند. اولین معابد در این دوره پدید آمدند. سفال عبید از 6000 پ م ظهور کرد. در 5200پ م این سفال ره به شمال همه گیر شد و کم کم جایگزین سفال حلف شد.

در حلف چرخ سفال دستی ابداع شد. این چرخ برای چرخیدن نیاز به نیروی انسانی داشت. چرخ سفال کاملتر در اواخر دوره عبید در حدود 4000 تا 3500 پ م ساخته شد. عبیدیان قدیمی ترین مردم دارای نژاد و ریشه بین النهرین هستند. آنها در شهر یا روستاهایی زندگی می کردند.

اریدو 12 هکتار، اور 10 هکتار و اوروک 75 هکتار وسعت داشت. سرزمین آنها به دو بخش شمالی و جنوبی تقسیم می شد. تپه گوارا مشخصه فرهنگ شمالی و اوروک سمبل سرزمین جنوبی است. در تپه گوارا مجموعه مذهبی شامل سه ساختمان ساخته شده بود. اوروک در کنار فرات بود و اولین شهر نشینی در اواخر هزاره سوم پیش از میلاد را به نام خود ثبت کرده است. این شهر ده هزار نفر جمعیت داشت و خانه سازی در شهر مابین 3500 تا 3200 پیش از میلاد نشاندهنده یک رهبری قوی دارد.
فرهنگ اوروک در ادامه به فرهنگ جمدت نصر تبدیل شد. این فرهنگ از 3100پ م تا 2900پ م در بین النهرین فعال بود و پس از آن استقرار سومریان بر بین النهرین را مشاهده می کنیم.

مجسمه زن - فرهنگ حلف

مجسمه زن - فرهنگ حلف

آثار حلف در تل صبی ابیض

داس سفالی

آثار سفالی شاغر بازار
دوره سامره، حلف و عبید

آثار سفالی تپه ارپاچیه- فرهنگ عبید و حلف

آثار اور- فرهنگ عبید

آثار تل عبید

آثار مشابه اوروک در تل ارودا

فرهنگ سامره

آثار فرهنگ سامره

مردم و زبان آنها
اولین ساکنان بین النهرین سومری نبودند اما اولین حکومت یکپارچه بین النهرین توسط سومریان تشکیل شد. تحقیقات اثر زبان مردم اولیه را بر زبان سومری نشان داده است. ساکنان ابتدایی زبان خود را رها کرده و زبان سومری را تکلم کردند. از پیشینه این مردم چیزی نمی دانیم. باستان شناسان آنها را عبیدیان می نامند زیرا اولین بار این فرهنگ در منطقه ای به نام تل عبید کشف شد. آنها روستاهای کشاورزی زیادی در بین النهرین داشتند و از اشیایی همچون چاقو، تبر، داس، بیل، آجر، دوک و وزنه های بافت، سفال نقاشی شده و مجسمه استفاده می کردند. سومریان کلمات زیادی را از آنان گرفته اند مانند کشاورز، چوپان، سفالگر ، نجار، آهنگر، چرم ساز، بنا، سبد ساز، بازرگان و خرما. به طور حتم صنایع مذکور در فرهنگ عبید وجود داشته اند. نامهای دجله و فرات و نامهای شهرهای بزرگ آن سرزمین ریشه غیر سومری دارند.
مردم دیگر بین النهرین سوباریان بودند که احتمالا از سمت شمال آمده بودند و از زبان آنها فقط نامهایی را می شناسیم. سومریان که از 3100 پ م ظهور کردند سرزمینهای سوباریان را فتح کردند. در زبان سومری کلمه سوباری به معنی برده است. آنها توانستند روستاهای سوباری را به شهرهای سومری تبدیل کنند. بر اساس شباهت های فرهنگی می توان بدون قطعیت گفت سومریان از سمت شرق از طریق خلیج فارس به بین النهرین مهاجرت کرده اند.
دسته دیگر مرد بین النهرین سامی ها بودند که از سمت عربستان در حدود 2900 پ م به بین النهرین آمدند و در 2350 پ م با مرکزیت اکد در بین النهرین حکومت کردند. زبان آنها اکدی بود و سیستم لوحهای گلی سومری را برای مکتوب کردن کارهای خود پیش گرفتند و زبان خود را جایگزین زبان نوشتاری سومری کردند. آنها بسیاری از سنن دیگر سومری را نیز پیروی کردند.
تا هزاره اول پیش از میلاد زبان اکدی تکلم می شد و دو لهجه داشت، بابلی در جنوب و آشوری در شمال. در هزاره اول پیش از میلاد زبان آرامی به آرامی جایگزین زبان اکدی شد.
  Daily Life in Ancient Mesopotamia by Karen Rhea Nemet-Nejat
تصویر حمید صدقی نژاد 		 
اطلس تاریخ ایران