آشور نام دولتی باستانی است كه در شمال بین النهرین قرار داشت.حدود چهار هزار سال پیش این دولت تشكیل شد و مدت هزار و سیصد و پنجاه سال دوام آورد.این امپراتوری بر سرزمینهای فنیقیه، فلسطین ،مصر ،بابل،ایلام و غرب فلات ایران تا خلیج فارس حكمرانی میكرد. در سال 600 م دولتهای ماد و بابل دولت آشور را شكست دادند. شهرت آشوریها به جنگیدن ، خونریزی، ساخت سلاح ، سنگتراشی، ساخت جاده و پست است.آشوریها بر همسایگان خود تاثیرات زیادی گذاشتند.
سرزمین آشور
سرزمین آشور ابتدایی دو نوع ساکن داشت: مردم مقیم شهرهای مستقل آشوری یا گروههای کوچ روی بازرگان که در شمال سوریه و آناتولی زندگی می کردند و تحت کنترل آشوریان بودند.
کاپادوکیه شهر بزرگ آناتولی بود. در بیش از ده هزار لوح کشف شده از آناتولی تجارت مردم کاپادوکیه با آشوری ها ذکر شده است. بازرگانان آشوری راه درازی را از آشور به کانش در آناتولی می آمدند و مسیر را با خر و قاطر طی می کردند. لباس بافته شده در آشور می فروختند و نقره دریافت می کردند.
در نیمه دوم قرن نوزدهم پیش از میلاد در پی نبرد هیتی ها با مردم بومی آناتولی تجارت آشوریان نیز دچار خدشه شد. در 1740 پ م هیتی ها توانستند سیستم حکومتی خود را بنا نهند و در قرن بعد از آن شاهنشاهی قدیم هیتی تاسیس شد که جانشین قدرتهای محلی آناتولی شد . در حالی که هیتی ها در حال قدرت گرفتن بودند سلسله حمورابی رو به ضعف نهاد.
مطابق نوشته های آشوری نارام سین، شاه اشنونا بر آشور حکومت می کرد و شمشی اداد به بابل پناهنده شده بود. وقتی شاه اشنونا مرد، شمشی اداد آشور را فتح کرد. او پسر بزرگ خود ایشمه داگان را در شهر بزرگ آشوری به نام اکالاتوم نهاد و پسر کوچک خود را در شهر ماری. خود در شمال سوریه شهر شوبات انلیل(تل لیلان) را به پایتختی برگزید. بعد از مرگ شمشی اداد پسرش شورشهای محلی را سرکوب کرد ولی بخشهایی از شمال غرب را از دست داد و بخشهایی را ایلامیان گرفتند.
پس از شمشی اداد پسرانش نتوانستند شکوه سلطنت را حفظ کنند و در شش سال هفت نفر شاه شدند.
آشور میانه
آشور-اوبالیت یکم توانست میتانی ها را شکست دهد و آشور را مستقل کند. عوامل مختلفی باعث افول میتانی ها شد و آشور توانست خود را یک بازیگر اصلی در منطقه اعلام کند. او خود را شاه بزرگ، شاه گیتی و برادر فرعون نامید. ادد نیزاری از شاهانی بود که به زاگرس و آذربایجان حمله کرد و گوتیان و لولوبیان را سرکوب کرد.
میتانی ها بر علیه آشوری ها شورش کردند و با هیتی ها هم پیمان شدند. اما اشوریان آنها را شکست دادند و پایتخت میتانی واشیوکامی را ویران کردند. پسر ادد نیزاری به نام شلمنسر اول به حملات در شمال بین النهرین ادامه داد.
در دوره آشور میانه 1400 تا 912 پ م شهر آشور پایتخت بود. شاهان آشوری مرزهای خود را گسترش دادند و در زمان توکولتی نینورتای قدرت آشور به اوج رسید. او بابل را هم فتح کرد.اما دو پسر او باعث شورشی شدند که نهایتا به زوال آشور منجر شد. پس از یک دوره کوتاه که افراد مختلفی شاه شدند.
تیگلات پیلسراول بر تخت نشست. او شاهی قدرتمند بود که توانست دوباره مرزهای آشور را گسترش دهد اما جانشیان او نتوانستند حکومت را حفظ کنند و در 150 سال دولت آشور تنها به اطراف نینوا و آشور ختم می شد.
آشور ناصیرپال یکم در این دوره شاه شد. در دوره او قحطی آشوریان را تهدید می کرد
حمله آشوری ها به همسایگان
در قرن نهم پ م آشور دوباره شروع به حمله به سرزمینهای اطراف کرد. ادد نیراری اول 911-891پ م در مقابل آرامی ها که می خواستند مستقل شوند جنگید. بابل و خابور را هم فتح کرد و تا دو نسل بعد از او آشوری ها مشغول فتوحات گسترده خود بودند.
مطابق سالنامه های آشوری بین 881 پ م تا 815 پ م 193000 اسیر به سرزمین آشور آورده شد که 139000 نفر آنها آرامی بودند. آنها تا مدیترانه را فتح کردند و حکمرانان محلی لبنان را به رسمیت شناختند. سپس به سمت آناتولی و شمال غرب ایران آمدند. همه شهر های این مناطق می دانستند یا باید به آشور خراج دهند یا باید حمله سنگین آنها را بپذیرند.
تاسیس شهر نمرود - سلسله آشور نو- جنگ در سوریه و فلسطین
حملات گسترده آشوری ها نیازمند پایتختی در شمال سرزمین آشور داشت، پس آشورنصیرپال دوم شهر نیمرود را بنا نهاد.
شلمنسر سوم پس از پدرش حملات به سرزمین های همسایه را ادامه داد. او به سرزمینهای اطراف دریاچه ارومیه و کوه های زاگرس هم حمله کرد.
در دوره همین شاه قلعه حسنلو نابود شده است. در سالنامه های آشوری این شاه است که برای اولین بار به پارسوا و ماد برای اولین بار اشاره می شود.
همسر شاه آشوری شمشی اداد پنجم در متون یونانی به عنوان یک ملکه بسیار زیبا یاد شده است. او پس از مرگ شاه پنج سال حکومت کرد تا پسرش به سن قانونی برسد. در 810 پ م ادد نیراری سوم حکومت را از مادرش تحویل گرفت و تا 783 پ م شاه بود. در طول 60 سال بعدی آشور دوباره ضعیف شد.
در 746 پ م تیگلات پیلسر سوم شاه آشور شد و سلسله آشور نو را بنا نهاد. او نیروهای خود را به سمت جنوب برد و با آرامی هایی که به بابل مرتبا حمله می کردند جنگید. مشکل بعدی او اورارتو بود. هر دو دولت اورارتو و آشور سعی در کنترل سوریه داشتند زیرا سوریه مرکز اصلی تولید آهن و الوار مرغوب بود. تیگلات پیلسر به ارپاد که که تحت کنترل اورارتو بود حمله کرد و پس از دو سال محاصره شهر را فتح کرد. حملات او در شمال سوریه ادامه داشت و توانست کنترل 29شهر دیگر را در منطقه بدست آورد.
آشوریها اسرای سرزمینهای دیگر را در سوریه اسکان دادند. سپس به اسراییل حمله کردند. شاه اسراییل مناخیم هزار واحد نقره به آشور داد و آشوریان در ازای آن شهر را نابود نکردند. از این پس اسراییل تحت امر آشور درآمد. آنها از صادرات الوار از لبنان به مصر مالیات می گرفتند. مصری ها سعی در ایجاد ناآرامی در اسراییل کردند تا آشوری ها را از آنجا بیرون کنند اما قدرت آشوری ها در منطقه آنقدر زیاد بود که هیچ پیروزی برای مصر رقم نخورد.
تیگلات پیلسر سوم همچنین ماد را تسخیر کرد و در سال 737 برای بار دوم به ماد حمله کرد زیرا خراج زیادی که در حمله اول بر مادها گذاشته بود به دست او نرسیده بود.
آشورنصیرپال در میان دو موجود افسانه ای محافظ و درخت مقدس
کاخ شمال غربی نمرود - 865 تا 860 پ م - بریتیش موزه - تصویر حمید صدقی نژاد
آثار آشوری نمرود
تسلط آشور بر بابل
در 734 پ م موکین زری یکی از روسای قبایل کلدانی توانست بابل را فتح کند. تیگلات پیلسر سوم نیرو به بابل فرستاد و نیروهای کمکی او با استقال مردم بابل مواجه شدند. اما فتح بابل سه سال طول کشید زیرا کلدانی ها بسیار قوی بودند. کلدانیان به سرزمینهای خود در جنوب بابل فرار کردند. آشوری ها هم به تعقیب آنها رفتند و سراسر سرزمین و قبیله آنها را نابود کردند. آشوری ها توانستند بعد از 400 سال پادشاهی بابل را کامل به دست بگیرند و تا 626 پ م آنرا در اختیار خود نگه داشتند.
در دوره سارگون دوم،در سال721 پ م مردوک اپلاایدین دوم در بابل با پشتیبانی ایلامیان اعلام استقلال کرد. سارگون او را شکست داد و تعداد بسیاری از ساکنان بابل را کوچاند. او با اورارتو نیز درگیر جنگ شد و کمیریان را هم در آناتولی شکست داد.
پس از سارگون، سناخریب شاه شد. او نیز سیاسیتهای سارگون در کنترل بابل و و گسترش سرزمین را ادامه داد. او در سال 681 توسط فرزندانش کشته شد.
اسرحدون 68-669 پ م جانشین سناخریب شد. او سیاست پدر در قبال بابل را پیروی نکرد. در عوض بابل را تعمیر کرد و مردم تبعید شده بابل را دوباره به شهر برگرداند. او می خواست از بابل به عنوان شهر اصلی خود برای حمله به ایلام استفاده کند. او در 679 پ م تصمیم به حمله به مصر گرفت. ولی در مصر کشته شد و پسرش آشوربانیپال شاه آشور شد.
آشوربانیپال آخرین شاه قدرتمند آشور بود. او توانست ایلام را شکست دهد. پس از آن ایلام دیگر تهدیدی برای آشور به حساب نمی آمد زیرا دیگر قدرتی نداشت.
آثار آشوری نینوا
چند نمونه مهر استوانه ای آشوری- سده هشتم پیش از میلاد- موزه باستان شناسی دانشگاه مک کواری سیدنی- تصویر حمید صدقی نژاد
نابودی ایلام توسط آشوری ها
ایلام با مشکل جدیدی مواجه شده بود. سرزمین ایلام مورد حمله مردم جدیدی به نام پارسها از نواحی شمالی شده بود. آشوربانیپال به ایلام به عنوان یک سرزمین استراتژیک نگاه می کرد. مردم نواحی جنوب بین النهرین ایلام را الگوی خود قرار می دادند و در صورت بروز ناآرامی در ایلام نواحی جنوبی بین النهرین نیز نا آرام می شد. شاه آشور تصمیم گرفت قبل از اینکه پارس ها با حملات خود ایلام را ضعیف و نا آرام کنند خود به آنجا حمله کند. او به گفته خود همه شهر های ایلام را نابود کرد و معابد و آرامگاه شاهان را تخریب کرد و مجسمه شاهان را شکست.
نابودی آشور توسط مادها
پس از آشوربانیپال پسرش تا 612 پ م شاه آشور بود. در ابتدا بابل اعلام استقلال کرد. در مدت کوتاهی چندین شاهزاده آشوری به شاهی رسیدند و هریک دیگری را به قتل می رساند.نبوپلسر شاه بابل بود. در 614 نیروهای ماد به آشور حمله کردند و نینوا را فتح کردند. نبوپلسر از بابل به کمک آشور آمد ولی اینقدر دیر رسید که چیزی از آشور نمانده بود. کیاکسار شاه مادی و نبوپلسر در خرابه های نینوا با هم ملاقات کردند و پیمان دوستی بستند. به این نحو نبوپلسر که برای حمایت از آشور و جنگ با مادها به نینوا آمده بود صلاح دید با شاه ماد دوستی کند. آمیتیس نوه کیاکسار به عقد پسر نوه نبوپلسر به نام نبوکدنصر دوم در آمد. مادها نیز دیگر به سوی جنوب نیامدند، بابل امن ماند و سپاه ماد به سمت آسیای صغیر رفت.
مردم آشور که قرنها مردم سرزمینهای دیگر را به بردگی می گرفتند خود به بردگی در آمدند و کوچانده شدند. و دیگر هیچ خبری از امپراتوری قدرتمند آشور پس از 612 پ م به گوش نمی رسد.
زبان آشوری ها ریشه سامی داشت و آنرا با خط میخی اکدی روی لوحهای سنگی و گلی می نوشتند. باستان شناسان در نینوا كتابخانه ای یافته اند كه در آن هجده هزار لوح گلی و سنگی به خط میخی وجود داشت و متمتعلق به آشور بانی پال بود. بیشتر آنها در مورد پزشكی، دارو شناسی، تاریخ ، اختر شناسی ، ادبیات و اختر شناسی بودند.
تاثیر هنر آشوری بر كشورهای همسایه خود از جمله ایران و هخامنشیان بسیار نمایان است.
ماشین جنگی آشوری
پس از 1400 پ م شاهان آشور قدرت خود را از شمال عراق به سرزمینهای دورتر نشان دادند و ماشین جنگی آشور همیشه در حال جنگ بود. خود شهر آشور مرکز امپراتوری حساب می شد و زمین های حاصلخیز اطراف آن بارها مورد حمله دولت های دیگر قرار گرفت. ارتش آشور بارها در طول تاریخ پیروزی های بزرگی بدست آورد و در سنگ نگاره های سربازان آشوری بدون هیچ رحمی با دشمنان خود برخورد می کنند و خشونت زیادی دارند.
دو شمشیر کوتاه مسی- این شمشیرها برای نبرد تن به تن استفاده می شدند.
حدود 1500 تا 900 پ م
بریتیش موزه - تصویر حمید صدقی نژاد
