پادشاهی ایلام بیش از دو هزارسال، تا حدود سال پانصد و پنجاه پیش از میلاد در جنوب غربی سرزمین كنونی ایران برپا بود. این پادشاهی از اتحاد دولتهای كوچك تشكیل شده بود و تقریبا در تمام مدت از استقلال بر خوردار بوده است. اوج شكوفایی ایلام در نیمه دوم هزاره دوم پیش از میلاد بود. سرزمین آنها از شمال تا نزدیك همدان، از مشرق تا كرمان، از جنوب تا خلیج فارس و از مغرب تا نواحی بین النهرین گسترده بود اما سرزمین اصلی آنها را می توان از خوزستان تا بوشهر دانست.
کهن ترین منبعی که در آن نام ایلام ذکر شده، متعلق به 2680 پیش از میلاد است. درفهرست شاهان سومری آمده است که ان-مبرگیسی پادشاه نیمه افسانه ای نخستین دودمان کیش، به ایلام لشکر کشید و از آنجا غنایم بسیاری به چنگ آورد.
شروع تاریخ ایلام از حدود 2500 پیش از میلاد است. منطقه انشان از جمله مراكز پادشاهی كوچكی بود كه پادشاهی بزرگ ایلام را تشكیل می داد. نزدیك به 2200 پیش از میلاد، كوتیك اینشوشینیك پادشاه نیرومند انشان بین دولتهای محلی در منطقه اتحاد پدید آورد و خود در راس آن قرار گرفت و به این ترتیب پایه گذار ایلام بزرگ شد. در قرن 12 پیش از میلاد، ایلامیان به پادشاهی پانصد ساله كاسی ها در سرزمین بابل پایان دادند.

در زمان ایلامیان كشاورزی و فن آبیاری بسیار پیشرفت كرد. سفال سازی، ذوب فلز و بازرگانی نیز در این دوره رونق داشت.

هنر ایلامی

زبان آنها ایلامی بود و خط مخصوص خود داشتند. البته به سبب همسایگی با بین النهرین از خط اكدی و سومری نیز استفاده می كردند.

نوشته های ایلامی

پادشاهی ایلام در اوج قدرت خود توانسته ‌بود حتی بر بخش‌های مهمی از بین النهرین چیرگی یابد، اما هیچ وقت محدوده قدرت ایلام شامل سراسر سرزمین ایران نمی شد. هرگاه ایلامیان قدرت داشتند، نقش مهمی در درگیری‌های سیاسی بازی می کردند. آن‌ها در حدود سال ۱۹۰۰ پیش ازمیلاد بین النهرین را به تصرف خود درآوردند، اما بیشتر اوقات، زیر نفوذ و خراج‌گذار اقوام بین النهرین بودند. 
ایلامیان از راه دریایی خلیج فارس و از راه زمینی بلوچستان، با دره سند در هند و از راه خوزستان با تمدن سومر در ارتباط بودند. به مناطق شرقی ایران واقع در استان کرمان تا بلوچستان در دوره اکدی و سلسله ابتدایی بین النهرین ترنس ایلام گفته می شود که در ارتباط با دوره آغاز ایلامی بودند. اثر هنری آنها سنگهایی است که تراش خورده اند و در تپه یحیی و شهداد به وفور کشف شده اند. احتمالا میتوان مرحشی و شیماشکی که در متون سومری زیاد از آنها یاد شده است را در کرمان و بلوچستان یافت. واژه ترنس ایلام که به سرزمینهای شرقی اطلاق شده را نباید با واژه آغاز ایلامی یکی دانست. خاستگاه اصلی آنها دشت و مناطق کوهستانی خوزستان بود. سومری ها، ایلام را با نشانه ای می نوشتند که به معنی بالا است، بنا براین مسکن اولیه ایلامیان را در کوههای بختیاری باید جستجو کرد نه در دشت خوزستان. مردم بین النهرین به مواد اولیه سرزمینهای کوهستانی مانند الوار، سنگ های معدنی، ساختمانی، نیمه قیمتی و اسب نیاز داشتند که آنرا از طریق تجارت با ایلامیان 

شهرهای مهم ایلامیان شوش و دور-اونتش بود. شوش پایتخت اصلی ایلامیان بود. گذشته از آثار بسیار ایلامی، ستونی كه قانون حمورابی بر آن نقش بسته است نیز در شوش كشف شده است. شهر دور-اونتش نیز در همسایگی شوش قرار دارد كه اكنون آنرا به نام چغازنبیل می شناسیم. در قرن سیزده پیش از میلاد، به فرمان یكی از پادشاهان ایلامی به نام اونتش گل این شهر ساخته شده است. زیگورات چغازنبیل در این شهر قرار دارد. شهر مذكور هنوز توسط باستان شناسان از زیر خاك بیرون نیامده زیرا در منطقه ای نظامی قرار دارد. بناهای هفت تپه نیز در این مكان قرار دارند.

در قرن 12 پیش از میلاد، بخت النصر پادشاه بابل ایلامیان را شكست داد. از این تاریخ تا قرن 7 پیش از میلاد ایلامیان قدرت خود را از دست داده بودند. پس از آنكه دوباره قدرت خود را به دست آوردند، دخالتهای دولت آشور موجب بروز اختلاف در خاندان شاهی ایلام شد. در سالهای 648 تا 646 پیش از میلاد، آشور بانیپال به ایلام حمله كرد و شوش وشهرهای بزرگ دیگر را به شیوه وحشیانه آشوری غارت كرد. هر چند كه سرزمینهای ایلام ضمیمه خاك آشور نشد ولی ایلام برای همیشه اهمیت خود را از دست داد. كورش هخامنشی در سال 559 پیش از میلاد به پادشاهی انشان رسید و ایلام یكی از بخشهای امپراتوری هخامنشی شد. شوش نیز به یكی از اقامتگاههای مهم هخامنشی تبدیل شد.

نقش برجسته ها

نقشه زمان ایلامیان - پین های قهوه ای روی نقشه آثار ایلامی هستند