پادشاهان سلسله آوان

نامهای ایلام و آوان در متون بین النهرین نیمه هزاره سوم پیش از میلاد دیده می شوند. آوان کجاست و چه ارتباطی با ایلام دارد؟ در دوره اوروک3 به کلمه ای در متون سومری برمی خوریم که می تواند ایلام باشد. در متنی که در منطقه فرا در عراق از دوره زمانی 2700-2600 پ م کشف شده اشخاصی از سرزمین ایلام نام برده شده اند که نام هیچ کدامشان ریشه ایلامی ندارند. در متن دیگری که در منطقه ابوسلابیخ عراق کشف شده از خدای ایلامی نام برده شده است. این متن از این شوشیناک خدای شوش هم نام برده است.

در لیست شاهان سومری ثبت شده در دوره زمانی 2600-2350پ م چنین ثبت شده

ستون2- - 35-7 ان م باراگسی (نام دیگر او مباراسی) از کیش به ایلام حمله کرد.
ستون 4- 5-6 اور مورد حمله قرار گرفت و پادشاهی اش به آوان برده شد.
ستون 4- 16-19 آوان مورد حمله واقع شد و پادشاهی اش به کیش برده شد

مطابق متون سومری شاهان اوان توانسته بودند بر اور تسلط یابند تا اینکه پس از 356 سال در 2550 پیش از میلاد، ان م باراگسی اولین شاه اولین سلسله کیش توانست از دست ایلامی ها رهایی یابد. کیش در شمال بابل است و تبلتهای ان م باراگسی در خفاجه در شرق بغداد کشف شده اند. او شرح حمله خود به ایلام و آوان را ثبت کرده است. نیروهای کیش از طریق شاهراه بین النهرین به جبل حمرین (در عراق از استان دیالی در ۶۰کیلومتری خاور بغداد تا شهر کرکوک در ۲۶۰کیلومتری شمال بغداد کشیده شده‌است. نفت‌خیز است و خط مرزی کردستان و نواحی عرب نشین شناخته می‌شود.)به راه افتادند و به شمال خوزستان و شوش رسیدند. این لشگرکشی از منطقه ای نزدیک دهلران هم گذشته است. متون سومری 900 سال زندگی برای این شاه کیش ثبت کرده اند. پس از حمله کیش به آوان، دوازده شاه دیگر در سلسله اوان به پادشاهی رسیدند که اولین آنها پلی نام داشت.
سارگون اول موسس اکد توانست جلوی ایلامیها بایستد و با افتخار خود را شاه کیش، به زانو درآورنده ایلام و ورهشی نامید. او در پنجاه و هفتمین سال فرمانرواییش (احتمالا در سال 2325 پیش از میلاد) به ایلام حمله کرد. او پیروزمندانه به شوش وارد شد و با غنایم زیادی به بین النهرین بازگشت و شاه ایلام را به عنوان شاه دست نشانده ابقا کرد. اما ایلامیها شورش کردند و شاه اکد دوباره به سرزمین آنها حمله کرد، اما این بار بسیار وحشیانه تر. پس از آن اکدی ها از طریق ایلام به دریای پارس راه یافتند. از دوره حکومت نارامسین  لوح گلی دو رویی به یادگار مانده که در شوش یافت شده و مطابق آن شاه اکد با شاه ایلام پیمان دوستی بسته اند. مطابق این لوح، ایلامیان گروگان هایی نزد اکدیان داشته اند و به خاطر حفظ جان گروگان ها، با آنها هم پیمان شده اند و دشمنان اکدیان را دشمن خود نامیده اند. کوتیر اینشوشیناک آخرین شاه سلسله اوان است. در این زمان گوتیان بر بین النهرین و ایلام مسلط شدند.

لاگاش هم در ابتدای سلسله سوم اور ارتباط زیادی با ایلام داشت. از اناتوم2460پ م چندین تبلت در مورد حمله اش به ایلام بدست آمده است. او دو حمله به شرق داشته است. در حمله اول آراوا را فتح کرده که راه شوش را برایش هموار کرده است. در حمله دوم تا دریای پارس رسیده و اوروآزار را فتح کرده است. شرح حمله در تبلتهای مختلف چنین است:

*سرزمین کوهستانی ایلام، آراوا، اومما و اور توسط سلاح نابود شدند.
*سرزمین ایلام در کوههای بلند نابود شد. تپه هایی از جنازه درست شد. آراوا نابود شد. تپه هایی از جنازه درست شد. اومما نوبود شد و 20کوه جنازه درست شد.
اوروک نابود شد. اوروآز خراب شد. میشیمه خراب شد.
*ایلام و سوبارتو سرزمین کوهستانی پر از چوب توسط سلاح تخریب شدند. شوش تخریب شد. آراوا تخریب شد...
*اوروک اورکی اوتو تخریب شدند. اوروآز تخریب شد و حاکمش کشته شد. میشیمه تخریب شد. ...
*ایلام، سوبارتو، آراوا، کیش، اکشاک و ماری تخریب شدند.

دو شاه بعدی او به ترافیک بار از ایلام به لاگاش اشاره کرده اند. این نشان از سرازیر شدن ثروت ایلام به لاگاش پس از حمله نظامی می باشد. در تبلتهای آنها به موارد زیر بر می خوریم.

*لیست جو وارداتی از ایلام به ابا
*ادویه و جعبه مدل کوهی وارداتی از ایلام
*ادویه وارداتی از ایلام
*جو ایلام تعویض شده با پشم
*نقره از ایلام تعویض شده با انواع جنس
*دام وارداتی از ایلام
*اجناس چوبس شامل قطعات نردبان و ارابه
*پنج زن ایلامی که احتمالا اسیر جنگی بوده اند و نام دو تن از آنها سومری است برای کار کردن در یک آبجو سازی گمارده شده اند.
*گندم و جو برای فستیوال بابا از ایلام ارسال شده است. زن ایلامی فرمانده نیگدو آنها را به همراه خرما و پنیر ارسالی تحویل می گیرد.
*نام پنج ایلامی
*لیست آرد، اسیر و حبوبات از ایلام
*گزراش کشت کتان شوشی در لاگاش
*گزارش بازگشت از لوساگادر در ایلام به لاگاش
*اجناس چوبی وارداتی از ایلام توسط کشتی

در متون دیگری از لاگاش نیز به ایلام اشاره شده است. مثلا اینکه در میشیم یکی از شهرهایی که اناتوم فتح کرده است مقداری زیادی موار اولیه تولید آبجو فراهم شده و به لاگاش تحویل شده است. یا اینکه گروهی از باغبانان از اوروآزا در باغ اوروکاگینا مشغول به کار بوده اند. به طور کلی متون سومری پیش از سارگون در لاگاش در رابطه با ایلام به موارد زیر اشاره کرده اند.
پادشاهای آوان در جنوب بین النهرین
حمله اناتوم به ایلام، میشیم، آراوا و اوروآز
ارتباط تجاری بین سرزمینهای فتح شده و لاگاش از طریق بندر گوآبی

در میانه سده 24 پیش از میلاد سارگون از اکر به ایلام حمله کرد و برخلاف حملات گذشته با ایلام، اینبار سارگون شعی کرد قدرت سیاسی خود را بر منطقه حاکم کند و تنها به یک بارغارت اموال ایلام راضی نبود.در تبلتهای سارگون نام 13شهر در شرق دیده می شود که سارگون آنها را فتح کرده. اکثراین شهرها برای ما نامشخص هستند: ایلام، براهشوم، شوش، شیریهوم، اوروکسا، سلیامو، کرادد، هنی، بونبان، هوزی، گونی لاها، سپوم و آوان.
براهون را برخی در فارس یا کرمان و بلوچستان دانسته اند و برخی آنرا در شمال غرب ایران.
هوزی در سرزمین ایلام قرار دارد.
گونی لاها جایی در فلات ایران ایت.
سپوم یکی از مناطق شیماشکی بود و احتمالا جایی در شمال خوزستان با فارس است.
شیریهوم یکی از مناطق جنوبی فارس رو به خلیج فارس است.

پس از 37سال پادشاهی، ریموش پسر سارگون جانشین او شد. او نیز سیاست توسعه و حمله به ایلام را پی گرفت. او به ایلام، برهشوم، زاهارا، گوپین و ملوها حمله کرد. باز در تبلتهای گلی این دوره به رود قبلیتوم بر می خوریم که بین شوش و آوان قرار دارد و میتواند رود سیمره باشد که بین شوش و پشت کوه است.
مطابق لوحی گلی از دوره ریموش در حمله او به زاهارا تعداد 8040 نفر مردند، 5460 نفر اسیر شدند و 5985 نفر به بردگی فرستاده شدند.

شاه بعدی منیشتوسو پسر بزرگتر سارگون اول شاه اکدی به فارس حمله کرد. او در ابتدا انشان و شریهوم را گرفت و سپس به دریای پایین یا خلیج فارس رسید.او مستقیما به انشان (تل ملیان) آمد و شوش و سایر شهرهای خوزستان که دیگر توانایی مقابله در برابر او را نداشتند را گرفت. احتمالا مسیر عبوری او از طریق راه کنونی شیراز به بوشهر بوده است.

نارام سین که پسر منیشتوسو بود خود را فاتح ارمینوم، ابلا و ایلام معرفی می کند. می دانیم او از آناتولی تا شمال عمان را با جنگ طی کرده است. اما دقیقا نمی دانیم او با ایلام چه رفتاری داشته است. نارام سین تنها شاه اکدی است که در شرق نیز به ساخت و ساز پرداخته است. از او دو آجر کتیبه دار در شوش پیدا شده که متن زیر را دارند: نارام سین، شاه، شاه اور، شاه چهار گوشه ... . این آجرها احتمالا به ساخت و سازهای او در شوش مربوط هستند.او همچنیم معابدی در نیپور(انلیل)، گیرسو(انلیل)، عرب(انلیل و اینانا) و لاگاش (سین) ساخته است.مجسمه بدون سری در شوش یافت شده که دستانش دور سینه اش قرار دارد. کتیبه مجسمه می گوید که صاحب مجسمه سواش تاگال مجسمه خود را به نین کیس اونو تقدیم می کند برای زندگی نارام سین شاه چهار گوشه.

سه پادشاهی كه در منابع سومری ذكر شده اند- نام آنها معلوم نیست 2600 پ م

پلی- 2500 پ م

تاتا

اوككو-تاخش

خیشور

شوشون-تارانا

ناپیل-خوش

كیككو-سیو-تمتی

لوخ-ایششان-سده 24 پیش از میلاد -معاصر با سارگون اکدی حدود 2371-2316پ م

خیشپ-رپت-سده 24 پیش از میلاد معاصر با سارگون اکدی حدود 2371-2316پ م
این شاه پدر شاه قبلی لوخ-ایششان بود و متون بابلی دوره سارگون به آنها لقب شاه ایلام داده اند. زبان شناسان نام این دو شاه را کاملا ایلامی دانسته اند. .

خلو-2300-2280 پ م به احتمال زیاد معاصر با ریموش 2316-2307 پ م و منیشتوسو 2307-2292پ م

خیتا-2280؟-2250؟ پ م - معاصر با نرام سین اکدی 2292-2255پ م

كیتوك اینشوشیناك-2240-2220 پ م معاصر با شر-کلی-شری اکدی 2255-2230پ م

پادشاه دست نشانده سلسله سوم اور